Ruben van de Belt was van 2017 tot en met 2020 werkzaam als adviseur bij OchtendMensen. In juli 2019 schreef hij het artikel ‘De energietransitie als ruimtelijk vraagstuk’ voor Stadswerk magazine. Met toestemming van Ruben en Stadswerk magazine brengen we dit artikel opnieuw onder de aandacht, omdat de lessen van Ruben nog steeds actueel zijn in de warmtetransitie in wijken.
Bij initiatieven rond de energietransitie zijn vaak veel partijen en belangen in het geding die niet vanzelf op elkaar aansluiten. Hoe leid je dat in goede banen? De methode Strategisch Omgevingsmanagement geeft diverse handvatten en tips. OchtendMensen en Twynstra Gudde passen deze methode toe om in complexe projecten en vraagstukken goed om te gaan met de omgeving. Daarmee wordt de kans groter dat oplossingen stand houden en dat besluitvorming breed gedragen is.
We zaten in een zaaltje met een heleboel verschillende kaarten op tafel. Het doel was om input op te halen over hoe in de omgevingsvisie over het ‘buitengebied’ gedacht zou worden. Aan mijn tafeltje ging het vrijwel meteen over de energietransitie. Daarbij was van eensgezindheid weinig sprake: de agrariër tekende zonder problemen enkele windturbines op de kaart maar gruwelt van zonneparken, want ‘dat is toch zonde van die mooie landbouwgrond’. Zijn buurman, voorzitter van de dorpsvereniging, was bang dat teveel windturbines het eeuwenoude aangezicht van het gebied zouden veranderen. Daarnaast is het voor omwonenden veel makkelijker om in zonneparken te investeren waar ook de leefbaarheid van het dorp van zou profiteren.
Gaat het dan enkel om de overbekende voorbeelden van zon en wind waar de energietransitie haar ruimtelijke impact laat zien? De vraag stellen, is hem beantwoorden: de vraag naar ruimte speelt zelfs zozeer dat volgens een energiegoeroe als Vaclav Smil de ‘energiedichtheid’ van bronnen, opslag en transport het belangrijkste criterium is om beleidskeuzes te maken. Zo ook in de ondergrond en op straatniveau.
Dit zal ook duidelijk worden als de schop in de grond gaat in alle wijken die van het aardgas afgekoppeld gaan worden. Warmtenetten vragen met hun toeleverende retourleidingen veel meer ruimte dan conventionele aardgasnetten. De toename van zonnepanelen op daken en de capaciteit van het laagspanningsnet zorgen bovendien voor meer transformatorhuisjes in de wijk en op buurt- of huisniveau voor de aanleg van batterijen. Of denk aan het aanleggen van gesloten WKO-systemen (warmte-koudeopslag) waarbij interferentiekaarten ervoor moeten zorgen dat de WKO van de ene woning geen effect heeft op die van de buren. Elke techniek heeft zo zijn eigen ruimteclaims door de fysieke afmetingen en zonering.
De beroemde schrijver Mark Twain heeft het naar verluid al gezegd: ‘Koop land, dat maken ze tegenwoordig niet meer’. Grond en ruimte zijn schaars. De grote vraag is dan ook: hoe kom je verder met dit ruimtelijke vraagstuk? Zonder uitputtend te zijn, en natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, volgen hierna drie tips die helpen in het zoeken naar de volgende stap.