Ideeën over welke rol bewoners willen én kunnen spelen in de energietransitie zijn in beweging. Jeroen Boon, VNG-projectleider Participatie en Communicatie bij het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) ziet nieuwe participatieprincipes aan de horizon. En het is niet alleen een vergezicht; hij heeft ook tips over hoe we daar het beste kunnen komen! OchtendMensen-adviseurs Oukje van Merle en Sanne Steggerda spraken Jeroen en nemen je graag mee in zijn toekomstvisie op de warmtetransitie.
In het heden heeft participatie vaak meer te maken met communicatie, dan met participatie. Communicatiemiddelen als handreikingen en informatiebijeenkomsten worden door overheden ingezet om bewonersgroepen te bereiken en te informeren. Jeroen ziet in de toekomst juist een groeiende mate van autonomie bij bewoners. Deze beweging van onderop zorgt voor een groeiende mate van co-creatie, eigenaarschap en medezeggenschap. Bewoners zijn zelf ‘in control’, zoals bijvoorbeeld via energie-coöperaties. Hierbij zijn bewoners in de toekomst (mede-)eigenaar van een gedistribueerde en decentrale warmte-infrastructuur. Een vergezicht dat veel verder gaat dan een bewonersavond!
Door toenemende samenwerkingen tussen publiek en privaat zullen nieuwe vormen van participatie ontstaan. Voorheen zagen we bewoners als energieverbruikers, ofwel consumenten. Vooruitblikkend zijn wij als bewoners degenen die óók energie kunnen produceren. De bewoner wordt een combinatie van consument én producent, oftewel ‘prosument’. Bijvoorbeeld een bewoner die zelf veel zonnepanelen op zijn dak heeft en hiermee zowel zichzelf als zijn buurman van energie voorziet.
Het ontbreken van vertrouwen tussen burger en overheid heeft gezorgd voor een grotere afstand tussen overheden en de leefwereld van bewoners. Jeroen ziet een toekomst voor zich waar de overheid in haar netwerk en responsieve rol zal groeien. In lijn met het aangaan van het in nieuw leven geblazen ‘sociaal contract’ van Pieter Omtzigt, zal er zowel van de overheid als van de burgers een nieuwe mentaliteit worden gevraagd om het onderlinge vertrouwen te herstellen. Overheden en burgers groeien in een nieuwe relatie waarin samen wordt opgetrokken en wederzijds wensen en kennis worden gehoord en gezamenlijk toegepast.
Nu we samen in de toekomst van de warmtetransitie hebben gekeken, rest ons de belangrijke vraag: Hoe komen we daar? Welke lessen heeft Jeroen de afgelopen jaren getrokken, en wat leren deze ons over wat er nodig is om de participatiehorizon van de warmtetransitie te bereiken?
Participatie gaat veel verder dan handreikingen en onderzoeken. Het gaat over doen en durven! De participatie-aanpak vergt nieuwe bewegingen van burgers. En niet alleen van de mensen die al bekend zijn met participatie. Het is voor gemeenten belangrijk om juist af te stappen op bewoners waarvan je verwacht dat ze niet mee willen in de energietransitie. Het is belangrijk om polarisatie te voorkomen. Durf met iedereen om tafel te zitten en blijf luisteren!
De energietransitie kost geld. Het is belangrijk dat we energiearmoede voorkomen en dat het aardgasvrij maken van je woning voor iedereen betaalbaar is.
Participatie en communicatie wordt vaak als een aparte opgave opgesteld. Maar zet participatie en communicatie juist in als een integraal onderdeel van de opgave. Participatie is niet onder één vakgebied te koppelen. Het bevat onder andere juridische, financiële en technische aspecten. Ontwikkelingen op deze onderdelen kunnen in de huidige tijd van de energietransitie niet meer los van elkaar gezien worden. Participatieprocessen vergen een integrale aanpak, waardoor kruisbestuiving en nieuwe samenwerkingen optreden in de energieopgave.
Nodig de nieuwe generatie uit in je proces. Zij brengen een frisse blik, durven tegenvragen te stellen en snappen dat er niet alleen vooruitgang wordt geboekt door te komen met deeloplossingen, maar juist ook door meerdere talen te verstaan en te durven spreken.
Wil je verder lezen over participatie bij het aardgasvrij maken van wijken? Neem dan een kijkje op de website van het PAW, bekijk de participatiecoalitie of lees verder via het Overlegorgaan voor de fysieke leefomgeving.