Masterclass 'Een meerstemmig voedselsysteem'

De marktgroep Ruimte & Leefomgeving van OchtendMensen heeft zich twee dagen in de duurzame voedselketen verdiept. Op vrijdag 20 september 2024 gingen wij samen met Slow Food Youth Network (SFYN) op excursie naar het Westland, ook wel bekend als het groene hart van Zuid-Holland. OchtendMensen-adviseur Trang Phan blikt terug op deze dag, die geheel in teken stond van de voedseltransitie. Tijdens deze masterclass stonden we stil bij de vraag: hoe onderzoek je de verschillende stemmen en perspectieven in het voedselsysteem? 

(Eco-)systeemdenken en de voedselketen

Ter voorbereiding op dit bezoek kwam Maria Geuze, directeur SFYN, een week eerder bij ons op kantoor om ons bekend te maken met de huidige voedselketen en het (eco)systeem-denken. SFYN is hét netwerk voor jonge mensen die zich inzetten voor gezond, duurzaam en eerlijk eten voor iedereen. Ze bieden jonge mensen (18-35 jaar) de kennis, het netwerk en de kansen die ze nodig hebben om zelf verandering te maken. Maria liet ons een ochtend werken met ‘systems mapping’, een tool om de complexiteit van het voedselsysteem met de vele schakels en actoren beter te begrijpen. Het hielp ons zien hoe veranderingen in één deel van het systeem doorwerken in het geheel. Dit perspectief is nodig om te begrijpen hoe verschillende factoren – van beleid en marktwerking tot ecologie en technologie – met elkaar samenhangen.   

In het voedselsysteem komen diverse belangen samen: die van boeren, consumenten, beleidsmakers, activisten, dieren en de natuur zelf. Deze stemmen staan vaak tegenover elkaar en sommige worden niet eens gehoord, maar ze vormen tegelijkertijd een onderling afhankelijk netwerk. Het begrijpen van deze complexiteit is essentieel om bij te dragen aan een voedselsysteem dat zowel duurzaam, toekomstbestendig als sociaal rechtvaardig is. Empathie en begrip voor de verschillende perspectieven helpen ons om tot genuanceerde passende oplossingen te komen in een gepolariseerd debat.  

Van zorgboerderij tot koploper in de tuinbouw

Nadat we waren opgewarmd in de workshop van Maria gingen we de week daarna vol enthousiasme en nieuwsgierigheid op pad.

Onze eerste bestemming was boerderij Het Lansingerland in Bergschenhoek. Bij aankomst werd meteen duidelijk dat het niet ging om een gangbare boerderij, maar een boerderij met een publieke functie. Vroeg in de ochtend was de parkeerplaats al druk bezocht door ouders uit de buurt die hun peuters naar de kinderopvang brachten. In de boerderijwinkel werden we verwelkomd door veehouder Peter Gille die ons uitgebreid meenam in zijn verhaal over hoe het melkveebedrijf tot een veelzijdige, multifunctionele boerderij is uitgegroeid. Peter is een ondernemer in hart en nieren. Hij vertelde ons over de impact van onder meer het melkquotum en fosfaatrechten op de industrie en hoe hij genoodzaakt was om creatief te ondernemen. Om risico’s te spreiden, wist hij zijn boerderij uit te breiden tot een zorglocatie met een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Op zijn erf biedt hij ruimte aan de kinderopvang en lopen er 10 zorgboeren rond die als dagbesteding werken in de stal.

                                                                    Onderweg naar onze tweede locatie in Delfgauw, langs de oprit van de biologische boerderij Hoeve Biesland, troffen we al de ‘bofkippen’ en moestuinen. Hier werden we rondgeleid door Elien Phernambucq. Hoeve Biesland is een gemengde biologische zorgboerderij in de randstad. Dat wil zeggen: een melkveehouderij, bakkerij, moestuin, slagerij en een boerderijwinkel met een eigen zuivellokaal. Ze beheren natuurgebieden voor onder andere Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer en produceren biologische groenten, zuivel, brood en vlees. De locatie midden in het groen tussen de grote steden vroeg op de lange termijn om een duurzame en integrale aanpak. Ze passen natuurinclusieve ingrepen toe zoals het co-investeren in een groene heg aan de perceelgrens (in plaats van een onderhoudsarm hekwerk) en het verhogen van de grondwaterpeil zodat de groei van gras wordt geremd en er ruimte ontstaat voor kruidachtige planten die bevorderlijk zijn voor de biodiversiteit. Zo trekken die planten door hun nectar weer insecten aan en vormt de veenweide een belangrijk broedgebied voor weidevogels zoals de grutto. Verder vind je op hun terrein ook een melktank waar omwonenden en bezoekers zelf rauwe melk kunnen tappen in hun eigen fles.

Het ochtendprogramma sloten we af met een voedzame en lokale lunch verzorgd door Wessel van Winden, oprichter van The Harvest. The Harvest is een restaurant dat zich in zet voor een duurzame voedselketen waarin boeren een eerlijke prijs krijgen en kunnen investeren in de toekomst. Tijdens de lunch proefden we gerechten die recht doen aan dit principe, met pure ingrediënten van regionale leveranciers, zoals onder andere Hoeve Biesland. 

In de middag vertrokken we richting Monster, waar we tussen de
kassen op bezoek gingen bij tuindersbedrijf Koppert Cress. Het staat internationaal bekend om haar kiemplanten met verassende smaken en levert wereldwijd aan gerenommeerde restaurants, hotels en culinaire professionals. Stijn Baan vertelde ons hoe zij gastronomische wonderen mogelijk hebben gemaakt door allerlei technische innovaties. Naast de hoogwaardige technieken staat Koppert Cress ook bekend om hun ‘storytelling’. Door aan tafel te zitten met de eindgebruiker en in gesprek te gaan met topchefs hebben ze een vraag in de markt weten te creëren. Als gevolg hiervan gingen de tussenpartijen (groothandelaren en logistieke partijen) vanzelf meedraaien. Dat gezond eten en plezier goed samengaan is bij Koppert Cress duidelijk merkbaar. We sloten deze dag af met een kleine oefening, waarbij we werden uitgedaagd om na te denken over onze Ikigai. Stijn legde aan de hand van dit Japans model uit hoe hij betekenis geeft aan hun onderneming. Ikigai brengt vier elementen samen, namelijk: waar je van houdt, wat de wereld nodig heeft, waarvoor je betaald kunt worden en waar je goed in bent. Een waardevolle zoektocht waarin je jouw passie een toegevoegde waarde laat zijn voor het bredere maatschappelijk belang. 

Terugblik

Drie vooruitstrevende voorbeelden met verschillende benaderingen
in de voedselproductie met betrekking tot duurzaamheid. Enerzijds wordt er gepleit voor landbouw die in harmonie is met de natuur en de lange termijn vooropstelt. Anderzijds heb je de technologische innovaties en efficiëntie in de tuinbouwsector die het mogelijk maken om met minimale middelen maximale productie te realiseren. 

Een waardevolle les die ik aan de masterclass heb overgehouden is dat een duidelijk begrip hebben voor de verschillende perspectieven van belang is, maar op zoek gaan naar overeenstemmingen is in deze tijd ook broodnodig. Het was ontzettend interessant om vanuit verschillende invalshoeken te horen hoe er in duurzaamheid wordt geïnvesteerd. Om als ondernemer deze stap te kunnen maken vergt veel durf, creativiteit en passie voor het vak. Maar ook de prijs en de bijbehorende marges vragen om een plek in de ‘system map’.